Pierwsze uczelnie wyższe w formie zbliżonej do tych, które funkcjonują współcześnie powstawały w Europie, Północnej Afryce i na Bliskim Wschodzie w okresie Średniowiecza. W wieku XIV powstała pierwsza polska uczelnia wyższa. W Krakowie 12 maja 1364 roku, podczas zjazdu zagranicznych głów koronowanych, gospodarz uroczystości król Kazimierz III Wielki wydał dokument lokacyjny dla Akademii Krakowskiej. Dziś Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, jako dumny spadkobierca wielkości swoich założycieli i dobroczyńców, jest uczelnią prestiżową, znaną i uznaną również poza granicami kraju.
Spośród działających w Polsce 434 uczelni wyższych 132 mają status uczelni państwowych, a reszta to uczelnie niepubliczne. Zgodnie z obowiązującym u nas prawem uczelnie wyższe organizują naukę na studiach o trzech stopniach.
Stopień I
To początek drogi dla absolwenta szkoły średniej z maturą. Po ukończeniu nauki absolwent ma wykształcenie wyższe zawodowe. Studia I stopnia trwają sześć semestrów dla licencjatów, a siedem lub osiem dla inżynierów. W programie studiów, w zależności od typu uczelni i kierunku, jest wiele przedmiotów, których zaliczenie na zajęciach prowadzonych w formie wykładów i ćwiczeń oraz laboratoriów, jest jednym z warunków ukończenia uczelni.
Kolejnym warunkiem jest napisanie pracy dyplomowej. Pozytywna ocena uzyskana za pracę oraz zdanie egzaminu końcowego zwanego obroną, dają absolwentom prawo do wykonywania określonego zawodu oraz umożliwiają do podjęcia studiów na kolejnym stopniu.
Stopień II
Jest uzupełnieniem studiów I stopnia
Dodatkowe cztery lub trzy semestry, to czas zaliczeń i egzaminów z przedmiotów rozszerzających program nauki z poziomu licencjatu oraz przygotowania pracy dyplomowej. Praca magisterska z pozytywną oceną promotora i recenzenta, obroniona na egzaminie końcowym, to warunek niezbędny do ukończenia studiów. Uzyskane w ten sposób pełne wykształcenie wyższe potwierdza możliwość używania zawodowego tytułu magistra lub magistra inżyniera.
Studia I stopnia oraz stopnia II można realizować oddzielnie, nawet na dwóch różnych uczelniach. Między etapami studiujący ma prawo mieć kilkuletnią przerwę. Ale można również zdecydować się na studia łączące obydwa stopnie. Takie jednolite studia magisterskie, bez wyraźnego podziału na dwa etapy, trwają najczęściej 10 semestrów. Wyjątkiem są studia dla farmaceutów i lekarzy weterynarii – im nauka zajmuje 11 semestrów. Najdłużej, bo 12 semestrów, czyli sześć lat, trwa kształcenie przyszłych lekarzy. Tytuł lekarza, lekarza weterynarii, lekarza stomatologa jest równoznaczny z tytułem magistra.
Studia III stopnia
To najwyższy szczebel wykształcenia. Trwające od dwóch do czterech lat studia doktoranckie, choć powszechnie dostępne, nie są jednak dla każdego. To studia trudne, wymagające znacznego wysiłku i samozaparcia. Kończą się złożeniem samodzielnie przygotowanej, opartej na oryginalnych badaniach naukowych, pracy doktorskiej. Publiczna uroczysta obrona rozprawy doktorskiej kończy się nadaniem autorowi pracy tytułu naukowego doktora.
Większość uczelni organizuje studia na poszczególnych stopniach w różnych, wygodnych dla studentów formach. Są to:
1. Studia stacjonarne.
Nazywa się je dziennymi. Zajęcia organizowane są w powszednie dni tygodnia, głownie w godzinach porannych i wczesnych popołudniowych. Tę formę studiów wybierają głównie studenci jednolitych studiów magisterskich podejmowanych tuż po maturze.
2. Studia niestacjonarne.
Zwane zaocznymi. Wykłady i ćwiczenia prowadzone są podczas weekendowych lub wakacyjnych zjazdów. Ilość semestrów, program studiów nie różnią się od studiów stacjonarnych. Studenci zaoczni mający znacznie mniej zajęć z wykładowcami muszą samodzielnie zdobywać wiedzę.
3. Studia eksternistyczne i tryb indywidualny.
Tryby podobne w sposobie organizacji studiów, ale inne są powody obu trybów. Ekstern czy indywidualnie traktowany student mogą nie chodzić na zajęcia w ogóle. Zaliczenia i egzaminy zdają w terminach uzgodnionych z prowadzącymi. Całą pracę zmierzającą do zdobycia wiedzy muszą jednak wykonać sami. Mogą jedynie liczyć na wsparcie profesorów udzielane im podczas konsultacji.
4. Studia wieczorowe.
Podobne do stacjonarnych – nauka w dni powszednie, ale w późnych godzinach popołudniowych i wieczornych. To dobre rozwiązanie organizacyjne dla pracujących, którzy mają uczelnię blisko miejsca zamieszkania.
Niektóre kierunki studiów, ze względu na ich specyfikę oraz ilość zajęć laboratoryjnych, mogą być organizowane wyłącznie w formach stacjonarnych. Przykładem takich studiów, nienadających się do studiowania samodzielnego czy podczas zjazdów, jest medycyna.
